Geen voet aan de grond – Duitse rechter wijst auteursrecht op Birkenstocks af
Op 20 februari 2025 heeft het Duitse Federale Hof van Justitie in een baanbrekend arrest geoordeeld dat de Birkenstock-sandalen geen auteursrechtelijke bescherming verdienen.
Birkenstock probeerde de verkoop te verbieden van sandalen die volgens Birckenstock kopieën waren van vier van hun bekende modellen: de Arizona (met twee brede banden), de Madrid (met één band), de Gizeh teenslipper en de Boston klomp. Het Hof wees de vordering echter af en oordeelde dat deze ontwerpen niet in aanmerking komen voor auteursrechtelijke bescherming.
Volgens de rechter is auteursrecht alleen van toepassing als een ontwerp een zekere mate van creatieve vrijheid en een artistieke touch heeft. Wanneer een productontwerp grotendeels wordt bepaald door technische vereisten, regels of andere beperkingen, kan het niet auteursrechtelijk beschermd worden. Alleen als een ontwerp echt origineel is, kan het onder het auteursrecht vallen. Vakmanschap alleen is niet voldoende – het moet ook een bepaalde mate van creativiteit uitstralen. De bewijslast hiervoor ligt bij de partij die auteursrecht claimt. In dit geval is het Birkenstock dus niet gelukt om bij de hoogste Duitse rechter aan te tonen dat hun ontwerpen voldoende vormgevingsoriginaliteit hebben.
Auteursrechtelijke bescherming biedt grote voordelen: registratie is niet nodig en biedt bescherming tegen reproductie en verveelvoudiging van een ontwerp tot maar liefst 70 jaar na de dood van de maker. Maar nu blijkt deze bescherming dus niet altijd weggelegd voor productvormgeving.
Producenten hoeven echter niet met lege handen te staan. Naast Auteursrecht bestaat er ook een systeem dat speciaal bedoeld is voor de bescherming van productvormgeving en design: het Modellenrecht. Een modelrecht biedt bescherming tot maximaal 25 jaar, maar zonder registratie bestaat die bescherming maar drie jaar. Begrijpelijk dus dat bedrijven graag gebruik maken van de langduriger bescherming die het auteursrecht biedt. Een ander struikelpunt is dat een modelregistratie moet worden aangevraagd binnen één jaar na marktintroductie. De beslissing van de Duitse rechter laat zien dat het nalaten van modelregistratie een risicovolle strategie kan opleveren. In ieder geval in Duitsland.
Mogelijk kan deze beslissing worden gezien als de opmaat naar meer duidelijkheid over aan welke eisen productvormgeving moet voldoen om in aanmerking te komen voor auteursrechtelijke bescherming. Dit is van belang omdat op dit vlak grote verschillen bestaan tussen de EU-landen. In de komende maanden worden antwoorden van het Europese Hof van Justitie verwacht op twee prejudiciële vragen over auteursrechtelijke bescherming van industriële vormgeving – beide met betrekking tot meubels. De Duitse rechter heeft een vraag gesteld over de modulaire designkasten van USM Haller, en de Zweedse rechter over de tafels van Asplund. De verwachting is dat het Europese Hof dit jaar meer richting zal geven aan de criteria voor auteursrechtelijke bescherming van industrieel ontwerp en hoe deze bescherming zich verhoudt tot het modellenrecht. De Duitse rechter die moest beslissen over de Birkenstock sandalen was kennelijk dusdanig zeker van zijn zaak dat hij de richtlijnen van het Europese Hof niet heeft willen afwachten.
Als het Europese Hof de lijn kiest van de Duitse rechter, dan zouden bedrijven nog meer dan nu moeten kiezen om hun producten ook als model te registreren. Immers, een rechtszaak starten met alleen een claim op auteursrecht op een productontwerp zou wel eens risicovol kunnen blijken. Met een modelrecht en auteursrecht is je rechtspositie steviger, je hebt dan een goede back-up als het auteursrecht onverhoopt afgewezen wordt. Wil je deskundig advies en sparren met een specialist? Neem dan contact met ons op.
Auteur: Ellen Gevers
Bio: Ellen is merkenadviseur en managing partner bij Knijff, en een graag geziene spreker en schrijver in de wereld van Intellectueel Eigendom. Ellen heeft gesproken op congressen van ECTA, INTA, MARQUES en BMM, en haar artikelen vind je onder meer terug in het BMM en de INTA Bulletin. Daarnaast is Ellen als docent en bestuurslid betrokken bij de opleiding van Benelux Merken- en Modellengemachtigden (BMM) en paralegals, en is Ellen betrokken bij de wekelijkse publicatie van het INTA Bulletin. Ellen weet waar ze het over heeft, kun je zeggen!